جنگ ديپلماتيك جديد اردوغان
رييس‌جمهور تركيه با فرمان اخراج سفراي 10 كشور غربي از سوي مخالفان به منحرف كردن افكار عمومي از مشكلات اقتصادي متهم مي‌شود
شهاب شهسواري
رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه، روز شنبه اعلام كرد كه دستور داده است سفراي 10 متحد غربي تركيه به دليل اعلام حمايت از يك فعال مدني مخالف او، به عنوان «عنصر نامطلوب» شناسايي شوند. در صورت اجراي دستور رجب طيب اردوغان از سوي وزير خارجه تركيه، سفراي 10 كشور آلمان، امريكا، دانمارك، سوئد، فرانسه، فنلاند، كانادا، نروژ، نيوزيلند و هلند پس از تشخيص به عنوان عنصر نامطلوب، مهلت كوتاهي براي ترك خاك تركيه دريافت مي‌كنند. منتقدان اردوغان، اقدام تندروانه ديپلماتيك اردوغان كه نخستين گام در مسير اخراج سفراي 10 متحد قدرتمند غربي تركيه محسوب مي‌شود، اقدامي با مصرف داخلي و براي احياي محبوبيت از دست رفته رييس‌جمهور به دليل مشكلات شديد اقتصادي كشور مي‌دانند.
عثمان كاوالا، از منتقدان دولت اردوغان و فعال مدني، به تازگي با اتهام‌هاي تامين مالي اعتراضات مشهور به پارك غزي در سال 2013 و مشاركت در كودتاي نافرجام 2016 به 4 سال حبس محكوم شده است. سفراي 10 كشور مذكور، دوشنبه هفته گذشته با امضاي بيانيه‌اي مشترك از او حمايت كردند و خواهان «آزادي فوري» و حل و فصل سريع پروند او شدند. همه اين 10 سفير هفته گذشته يك به يك به وزارت امور خارجه تركيه احضار شدند و اعتراض كتبي دولت تركيه را به دليل «مداخله در فرآيند قضايي تركيه» دريافت كردند. اما به نظر مي‌رسد كه از نظر اردوغان، اين احضارها كافي نبوده و سفراي هر 10 كشور بايد از خاك تركيه اخراج شوند.
اردوغان در سخنراني خود در جمع هواداران حزبش در اسكي‌شهر در شمال غربي تركيه گفت: «من دستورات لازم را به وزير خارجه داده‌ام و گفته‌ام كه چه كاري بايد انجام شود: اين 10 سفير بايد يكجا عنصر نامطلوب اعلام شوند، فورا.» اردوغان گفت: «اين افراد بايد تركيه را درك كنند و آن را بشناسند، هر زمان كه تركيه را نشناسند و درك نكنند، بايد كشور را ترك كنند.»
عثمان كاوالا كيست؟
عثمان كاوالا، يك تاجر ثروتمند اهل تركيه است كه از دوران جواني و پس از مرگ پدرش كه يك بازرگان دخانيات بود، مسووليت مديريت ثروت خانوادگي را برعهده گرفت. او به تدريج بخشي از ثروت خانوادگي را وارد فعاليت‌هاي فرهنگي كرد و بعد از تاسيس چند انتشارات، به تاسيس سازمان‌هاي مردم‌نهاد فرهنگي روي آورد. مهم‌ترين موسسه‌اي كه توسط او تاسيس شده است «آناتولي كولتور» نام دارد كه به صورت سراسري در تركيه فعال است و در مناطق كم‌برخوردار براي تربيت جوانان مراكزي را تاسيس كرده است. كاوالا همچنين با مراكز فرهنگي خارج از تركيه روابط نزديكي دارد و علاوه بر اين از جمله حاميان مالي «عفو بين‌الملل» محسوب مي‌شود و شعبه «بنياد جامعه باز» را در تركيه تاسيس كرده است. بنياد جامعه باز وابسته به جورج سوروس، ميلياردر جنجالي امريكايي است كه چه در امريكا چه در بسياري از كشورهاي اروپايي به عنوان يكي از حاميان نهضت‌هاي انقلاب مخملي و استحاله فرهنگي به سمت ليبراليسم شناخته مي‌شود. عثمان كاوالا، 4 سال پيش توسط پليس تركيه در فرودگاه آتاتورك و بعد از سفرش به منطقه غازي عينتاب بازداشت شد. دستگاه قضايي تركيه عثمان كاوالا را به تامين مالي اعتراضات سال 2013 در تركيه متهم كرده بود، اما يك سال و نيم پيش، دستگاه قضايي او را از اتهام‌هاي وارده تبرئه كرد. اين اقدام دستگاه قضايي با اعتراض رييس‌جمهور، اردوغان مواجه شد كه كاوالا را «جورج سوروس سرخ تركيه» ناميده بود. دستگاه قضايي تركيه بعد از انتقاد رييس‌جمهور بار ديگر كاوالا را به اتهام تلاش براي براندازي نظام قانوني بازداشت كرد. او به تازگي حكم حبس چهار ساله از دادگاه دريافت كرده است. كاوالا از زمان نخستين بازداشتش تاكنون، چهار سال بود كه بدون اتهام در بازداشت به‌سر مي‌برد، اما بعد از دريافت حكم چهار سال حبس، هنوز از زندان آزاد نشده است. دادگاه حقوق بشر اروپا كه تركيه يكي از اعضاي آن است، دو سال پيش حكم به آزادي عثمان كاوالا از زندان داد، با اين حال، دستگاه قضايي تركيه حاضر به اجراي اين حكم نشد. كاوالا هفته پيش با اعلام اين نكته كه ديگر اميدي به يك دادرسي عادلانه ندارد، خبر داد كه ديگر در فرآيند رسيدگي از جمله جلسات دادگاهش مشاركت نخواهد كرد.
واكنش مخالفان اردوغان به اقدام جنجالي ديپلماتيك
كمال قليچدار اوغلو، رهبر حزب جمهوري‌خواه خلق، بزرگ‌ترين حزب مخالف دولت در پارلمان تركيه به تندي از فرمان رييس‌جمهور انتقاد كرده و گفته است كه اردوغان «با شتاب كشور را به لبه پرتگاه سقوط مي‌كشاند.» قليچدار اوغلو تاكيد كرد: «هدف اين اقدامات حفاظت از منافع ملي نيست، بلكه ايجاد انگيزه‌هاي جعلي براي سقوط اقتصادي است.» به گزارش رويترز، ياووز آگيرالي‌اوغلو، معاون رهبر حزب خوب هم مي‌گويد: «ما اين فيلم‌ها را قبلا هم ديده‌ايم. يك‌بار براي هميشه اجازه بدهيد كه به مشكل اساسي مملكت برگرديم كه بحران اقتصادي است.»
سينان اولگن، ديپلمات پيشين و پژوهشگر انديشكده ادام در استانبول مي‌گويد اقدام اردوغان با تلاش‌هاي او براي بيرون كشيدن تركيه از بحران‌هاي ديپلماتيك سال‌هاي اخير ناهمخوان است. او در توييتر مي‌نويسد: «هنوز هم اميدوارم آنكارا از اين تصميم عقب‌نشيني كند، چراكه يك اقدام بي‌سابقه عليه متحدانش در ناتو است. در حالي كه دستگاه سياست خارجي دنبال يافتن راهكاري قابل قبول‌تر است، به نظر مي‌رسد كه وقت به سرعت مي‌گذرد.» امره پكر، پژوهشگر موسسه مشاوره گروه اوراسيا در لندن به رويترز مي‌گويد كه «تهديد به اخراج سفرا در شرايطي كه كشور با چالش‌هاي عظيمي مواجه است، در بهترين حالت سوءرفتار تلقي مي‌شود و در بدترين حالت يك قمار احمقانه براي احياي محبوبيت در حال سقوط اردوغان.» او معتقد است: «اردوغان با اهداف داخلي، قدرت خود را به نمايش گذاشته است.» پكر با اشاره به اينكه در صورت اخراج سفرا، كشورهاي ديگر هم با اقدامي مشابه تلافي مي‌كنند، مي‌گويد: «چنين اقدامي باعث تضعيف هر چه بيشتر روابط آنكارا با واشنگتن و اتحاديه اروپا مي‌شود.» سونر كاگاپتاي، از انديشكده موسسه واشنگتن براي سياست خاور نزديك هم به رويترز مي‌گويد، كشورهايي كه سفير آنها قرار است اخراج شوند، در ميان‌شان دست‌كم نيمي از 10 شريك اصلي تجاري تركيه قرار دارد كه مي‌تواند تلاش‌ها براي بهبود وضعيت اقتصادي در آستانه انتخابات را به شدت تحت تاثير قرار دهد. او مي‌گويد: «اردوغان تصور مي‌كند كه به‌‌رغم وضعيت تاسف‌بار اقتصادي مي‌تواند در انتخابات 2023 با اتهام‌زني به غرب در مورد حمله به منافع تركيه، برنده شود.»
اتحاد مخالفان اردوغان
در حالي كه يك سال و نيم به انتخابات سراسري تركيه و انتخاب جانشين اردوغان باقي مانده است، احزاب مخالف اردوغان در حال رايزني براي تشكيل يك ائتلاف قدرتمند چند حزبي براي شكست او در انتخابات و اصلاح مجدد قانون اساسي و احياي ساختار پارلماني در كشور هستند. نيويورك تايمز در گزارشي مي‌نويسد همزمان با پايان دومين دهه حاكميت رجب طيب اردوغان در تركيه، مخالفان او از 6 حزب مختلف گردهم آمده‌اند تا با تشكيل يك ائتلاف قدرتمند، انتخابات پيش رو در تركيه را به يك همه‌پرسي براي ساختاري رياستي تبديل كنند كه رجب طيب اردوغان در اصلاحات جنجالي قانون اساسي 4 سال پيش به تصويب رساند. مخالفان معتقدند كه ساختار رياستي حكومت به اردوغان اجازه داده است كه حكومت را به يك نظام خودكامه بدل كند و به فساد در نظام حاكم دامن زده است. اين شكل از حكومت باعث شده است كه اردوغان اختيارات وسيعي در صدور احكام حكومتي، كنترل سياست‌هاي پولي، نظارت بر دادگاه‌ها و زنداني كردن مخالفانش پيدا كند.
در ميان 6 حزبي كه براي تشكيل ائتلاف اپوزيسيون تلاش مي‌كنند، نام‌هاي احمد داوداوغلو و علي باباجان، دو متحد نزديك پيشين اردوغان به چشم مي‌خورد. داوداوغلو و باباجان هر دو از حزب حاكم عدالت و توسعه كار خود را آغاز كردند و به مقام‌هاي بالايي از جمله نخست‌وزيري و معاونت نخست‌وزيري رسيدند. داوداوغلو كه در دوران نخست‌وزيري اول رجب طيب اردوغان، بين سال‌هاي 2007 تا 2014 وزير امور خارجه و سپس در دوران رياست‌جمهوري اول اردوغان نخست‌وزير او بود، 5 سال است كه از اردوغان و حزب عدالت و توسعه جدا شده و در سال‌هاي اخير حزب جديد خود يعني «حزب آينده» را به عنوان يكي از منتقدان اصلي سياست‌هاي اردوغان تاسيس كرده است. علي باباجان هم كه چه در دوران نخست‌وزيري اردوغان و چه در دوران نخست‌وزيري داوداوغلو، معاون نخست‌وزير بود، از سال گذشته همراه با جمعي ديگر از جداشدگان حزب عدالت و توسعه، حزب «پيشرفت و دموكراسي» را تاسيس كرده‌اند.
دو حزب بزرگ ديگر تركيه، يعني حزب جمهوري‌خواه خلق كه با 135 كرسي در پارلمان 600 نماينده‌اي تركيه، مهم‌ترين حزب اپوزيسيون است و حزب خوب، به رهبري شناخته‌شده‌ترين سياستمدار زن سال‌هاي اخير تركيه، مرال آكشنر كه 35 كرسي در پارلمان كنوني دارد، به اين ائتلاف 6 حزبي براي شكست رجب طيب اردوغان پيوسته‌اند كه با توجه به پايگاه راي بزرگ و داشتن دست‌كم يك‌سوم از كرسي‌هاي پارلمان كنوني، وزن زيادي به اين ائتلاف مي‌دهند.
به نظر مي‌رسد كه در حال حاضر، اصلي‌ترين گزينه ائتلاف اپوزيسيون براي شكست دادن اردوغان در انتخابات 2023، كمال قليچ‌داراوغلو، رهبر حزب جمهوري‌خواه خلق باشد. در برابر هر چند علي باباجان و احمد داوداوغلو كه دو حزب‌شان مجموعا يك كرسي در پارلمان كنوني دارند، به عنوان پايگاه راي نمي‌تواند تهديد جدي براي اردوغان باشند، اما در برابر به نوشته نيويورك تايمز، تجربه ارزشمندي از حكومتداري و مشاركت در دولت را براي ائتلاف اپوزيسيون به ارمغان مي‌آورند.